تقسیم بندی کلی فرقه های مسیحی Christian Sects

گرد آوری از گارگین فتائی

در این تحقیق نام مهم ترین فرقه های مسیحی جهت آگاهی خوانندگان و پژوهندگان ارائه شده است .

مبحث فرقه های مسیحی ، مبحث گسترده ای است که پژوهش در آن نیازمندان صرف زمان و داشتن منابع زیاد و گوناگون است . من هم با بررسی منابع گوناگون و صرف وقت زیاد ، سعی کردم به مهم ترین این فرقه ها اشاره کنم  .

تمامی ادیان بزرگ جهان در درون خود دارای تقسیمات بزرگ فرقه ای هستند و در درون هر فرقه نیز مجددأ شاخه هایی منشعب شده اند.

در دین هندو تقسیماتی صورت گرفت که خود باعث ایجاد ادیان جدیدی نظیر جین و سیک و فرقه هایی مثل یوگا و ودانتا شد. آیین بودا خود به دو شاخه بزرگ هینه بانه و مهابانه تقسیم می شود و اسلام نیز به دو مذهب تشبع و تسنن تقسیم شده است که اهر کدام از این دو مذهب در درون خود دارای انشعاباتی هستند. در آیین زرتشت نیز انشعاباتی صورت گرفت که خود باعث به وجود آمدن فرقه های زروانی و کیومرثی و ادیان جداگانه مانی و مزدک گردید. در آیین یهود نیز ما شاهد فرقه های فریسیان(1) صدوقی ها (2) آسین ها (3) و زیلوتها (4) هستیم.

بنابراین وجود فرقه ها و انشعابات درون فرقه ای در ادیان بزرگ جهان یک امر طبیعی و ناشی از تفاسیر متفاوت افراد بشر از یک موضوع مطروحه در آن مذهب می باشد

مسیحیت نیز به سه گروه عمده ارتدکس، کاتولیک و پروتستان تقسیم می شود. البته نباید فرقه های التقاطی و فرقه های مستقل را نیز از یاد برد. علت گستردگی انشعابات درون مذهبی در مسیحیت پراکندگی مسیحیان در سطح جهان از یک سو و تحولات تاریخی، منطقه ای از سوی دیگر است.

به طور کلی در جهان مسیحیت سه شکاف عمده رخ داده که باعث ایجاد فرقه های بزرگ درون مسیحی شده است. شکاف اول در درون امپراطوری  بیزانس یا رم شرقی رخ داد که موجب ایجاد فرقه هایی نظیر تسطوری، یعقوبی، آریانیسم و غیره شده. شکاف دوم در خود امپراطوری بزرگ رم صورت گرفت که زمینه ایجاد دو فرقه بزرگ کاتولیک و ارتدکس را فراهم آورد و شکاف سوم در اروپای غربی ایجاد شد که موجب استقلال کشورهای اروپای غربی از پاپ و کلیسای رم و ایجاد فرقه های پروتستان گشت.

در مورد این تحقیق لازم است نکاتی را شرح دهم

1: این تحقیق تنها به ذکر نام فرقه های مسیحی اشاره کرده است و توضیح دادن هر یک مستلزم فضای گسترده ای است که احجم محدود یک وبلاگ ، چنین امکانی را فراهم نمی سازد .

2: این تقسیم بندی ، همهء فرقه های مسیحی را شامل نشده بلکه مهمترین آنها  می باشد.

3: وجود زیر شاخه ها در درون یک کلیسا یا گروه بزرگ الزاماً به معنی  آن نیست که آن زیر شاخه یا فرقه  هم از فرقه های آن گروه است بلکه می تواند به معنای این باشد که آن فرقه به عنوان بدعت در درون آن کلیسا ایجاد شده است مثل آریانیسم در کلیسای ارتودکس .

4: برخی از فرقه ها هم اکنون از بین رفته اند ولی به لحاظ اهمیت تاریخیشان در اینجا آورده شده اند نظیر گنوستیسیزم .

تقسیم بندی کلی فرقه های مسیحی

گروه اول فرقه های کلیسای ارتودکس

          آریانیسم ( عقائد اسقف آریوس)  ARIANISM 

          سابوردیانیسم ( مادون بودن)   SUBORDIANISM

          مونوتلیسم     ( وحدت اراده) MONOTHELISM

          مونتانیسم      ( بر اساس نوشتههای مونتانوس) MONTANISM

          ایکتوکلاسم ( شمایل شکنی ) ICONOCLASM

          آداپسیونیسم ( فرزند خواندگی ) ADAPTIONISM

          نسطوریسم ( بر اساس عقائد اسقف نستوریوس ) NESTORISM

          مونوفیزیسم ( طبیعت واحد) MONOPHYSISM        

          گریگوری (حواری) APOSTLISM

گروه دوم فرقه های کلیسای کاتولیک

الف) فرقه های مربوط به تحکیم مرام کاتولیک

          آپولوجیسم ( پدران مدافع ایمان) APOLOGISM

          پرمونتریان PREMONTRIAN

          بکتیها           BECTISM

ب) فرقه های رهبانی MONASTICISM

            کارتوزیان ( بر اساس عقائد راهب برونو کولونی از کارتوز) CARTHUSIAN   

          سیسترسین  SISTERCIAN                                                            

     فرانسیسکن  ( بر اساس عقائد فرانسیس آسیزی) FRANCISCAN

          دومینیکن      ( بر اساس عقائد سنت دومینیک ) DOMINICAN

          بندیکتیسم ـ بر اساس عقائد قدیس بندیکت ) BENEDICTISM

          چیتو یا کارتاکاریتاتیس ( راه و رسم محبت در میان راهبان) CITEAUX       

  آیین دوستان خدا FRIENDS OF GOD

          فونته ورو (نیکوکاران)       FONTEVERO

          برادران بیمارستانی THE HOSPITAL BROTHERS

          برادران روح القدس THE HOLY GOAST BROTHERS

          جنبش فیوری ( بر اساس عقائد یواخیم فیور )  FIORE          

جماعت فقرای لیون  COMPANY OF THE LIONS POORS   

  اجتماع برادران زندگی مشترک  COMMON LIFE

ج) فرقه های منتقد CRITICIZER SECTS

          مونارشیانیسم (پدر محوری)         MONARCHIANISM              

             پدر محوری پویا  DYNAMIC MONARCHIANISM  

             پدر محوری صورت گرا  MODALISTIC MONARCHIANISM

          دوناتیسم       ( بر اساس عقائد دوناتوس) DONATIS

          پلاگیانیسم ( بر اساس عقائد راهب پلاگیوس ) PLAGIANISM          

         والدنسی ها ( بر اساس عقائد پیتر والدو) WALDENSES         

          کشیشان اصغر MINOR PRIARS                                                      

            سرویتها SERVITES   

                   تارکین آگوستین (آگوستینین) ) AUGUSTINIAN HERMITS

                   کشیشان تثلیث         THE PRAIRS OF THE TRINITY

                   نظام بانوی ما برای باز خرید اسیران OUR LADY OF RANSOM                

د) نظام اسکولاستیک SCULASTIC

          صورت گرایی NORMALISM

          واقع گرایی REALISM

ه) فرقه های مربوط به اصلاح نظام کاتولیک

          ژزوئیت (یسوعی ها) Jesuit

          ژلنسنیان       JOHNSONAIN                                                      

           انجمن خطا به محبت الهی THE ORATORY OF DIVINE LOVE    

     اورسلین ها URSULINAS

          کرملیان ( راهبانی که در کوه کرمل فلسطین می زیستند ) KARMALIAN 

          تیاتین ها       THEATINES

          کاپوچین ها CAPUCHINS

          نظام دیدار ) اومانیسم دینی )  THE VISITATION

          نظام فدیه دهندگان REDEMPTORISM

          جماعت بشارتی MISSIONRY COMPANY

                   وینسنتیان ( بر ااس عقائد سنت وینسنت دو پل) VINCENTIAN

                   لازاریست ها ( بر اساس عقائد سنت لازار) LAZARISTS  

    اودیسم   ( بر اساس عقائد سنت جان اودس ) EUDISM

          جمعیت سنت سولیپس         THE COMPANY OF ST SULIPCE

          جمعیت واعظیی فرانسوی COMPANY OF FRENCH PREACHERS    

          جمعیت خواهران خیر          THE SISTERS OF CHARIT

          انجمن رازهای مقدس کلیسا

          یانسنیسم JANSENISM

          قلب مقدس  SACRED HEART

          پاسیونیسم PASSIONISM

          مدرنیسم کاتولیکی  CATOLICIAN MODERNISM        

          توماسیسم جدید NEW THOMASISM

          گالیکانیسم ( خواهان خودمختاری از پاپ)           GALLICANISM

          گروه حقوق مذهبی و مدنی کاتولیک

CATOLIC LEAGUE FOR RELIGIOUS AND CIVIL RIGHTS 

          انجمن عقاب EEGLE FORUM

گروه سوم فرقه های کلیسای پروتستان PROTESTANTCHURCH

الف) رفورمیسم (نظام اصلاح بدنی) RELIGION REFORMISM 

          لولاردها LOLLARDS     

          هوسی ها      ( بر اساس عقائد جان هاوس) HUSIANS

                   تابوریتها ( نهضت دهقانی دینی) TABURITS

                   اعتدالیون EQUILIBIRISTS    

          انجمن برادران توده

SOCIETYOFTHE MASS BROTHERS

          سوینگلیانیسم ( بر اساس عقائد اولریش تسوینگلی(ZWINGLIANISM            

          آرمینیانیسم ARMINIANISM

ب) پروتستانتیسم     PROTESTANTISM

          لوتریسم ( بر اساس عقائد مارتین لوتر) LUTERISM

          کالوینیسم      ( بر اساس عقائد جان کالوین) CALVINISM

          ناموافقان       NON CONFERMISM

                   پیتیسم ( نهضت پارسایی) PIETISM

                             ترمینیسم ( عقیده انقضای رحمت) TERMINISM

                    سازمان برادران مورا و پاپی THE MORVIAN MISSIONS                        

    هرن هوتها HERRNHUTS

          انگلیکانیسم ( کلیسای رسمی انگلستان ) ENGLICANISM 

          پیوریتانیسم ( نهضت پیرایشگران)  PURITANISM                                     

     باپتیسم ( تعمیدیها) BAPTISM

                             باپتیستهای عامه      THE PUBLIC BAPTISTS

                             باپتیستهای خاصه THE SPECIAL BAPTISTS

منونیت ها ( بر اساس عقائد منو                            

    سیمونز) MENNONITS

                                      تونکرها ( فرو روندگان در آب) TUNKERS

                                      کویکرها ( لرزندگان) QUAKERS

                                      کلیسای مشایخی PRESBYTERIAN

                                                کلیسای مشایخی ارتدکس   

                                                پیروان عقاید مشایخی کامبرلند

                                                کلیسای مشایخی کتاب مقدس

                             استقلالیون INDEPENDENTISITS   

          متدیسم (مکتبی)      METODISM

                   پایه آتش PILLAR OF FIRE   

          کاتشیزم ( پرسش و پاسخ)  CATECHISM     

          ادونتیسم  ( ظهور) ADVENTISM       

                   آدونتیسم روز هفتم SEVENTH DAY ADVENTISM       

          کلیسای انجیلی) EVANGELICALISM

          کلیسای پنطیکاستی ( پنجاهه)  PENTECOSTICALCHURCH

                   جماعت ربانی THE LORDS COMMUNITY

          جنبش اجتماعی انجیلی      

          THE SOCIAL MOVEMENT GOSPEL

          فرقه دوک کریستوف فن ورتنبرگ  

DUCK KRISTOF VON VERTENBURG

          برادران روحانی SPIRITUAL BROTHERS 

          جنبش تدبیر الهی DISPENSATIONALISM

گروه چهارم فرقه های التقاطی  CONJUCTIVE SECTS

گنوستیتیزم ( عرفان گرایی) GNOSTICISM                                

          استیکها GNOSTICS     

          دوستیستها    DOCETISTS

مارسیونیسم ( بر اساس عقائد مارسیون) MARCIONISM                      

پلیسی ها POLICIES      

کاتاریسم       CATARISM

آلبیجنس        ALBIGENCE

          افراد کامل      PERFECT ONES

          ایمانداران      FAITHFULLS

ابیونتیک EBIONETIC            

پیوتیسم ( کلیسای بومیان آمریکا) PEYOTISM

گروه پنج فرقه های مستقل CONGREGATIONAL SECTS

گروه اول    فرقه های متقدم THE OLD SECTS

          بوگومیل ها BOGOMILS

          اونیتاربانیسم ( واحدیون) UNITARANISM

          آناباپتیسم      ( تعمید دوباره) ANABAPTISM

          سکون گرایی QUIEISM  

                    شبه سکون گرایی SEMI QUIETISM           

          مودالیسم        MODALISM

               کلیسای پنطیکاستی متحد UNITEDPENTICASTIC CHURCH

               الهیون     THEOISM

گروه دوم فرقه های متاخر LATER SECTS    

          مورمونها      MORMONS                                                       

          شاهدین یهوه JEHOVAH'S WITNESSES   

          اسپیریتوالیسم ( روح گرایی)         SPIRITUALISM

                   مهربابا MEHR BABA   

          کلیسای اتحاد UNIFICATION CHURCH

          کلیسای جهانی گوروها        WORLD CHURCH OF GOROHS

          کلیسای مسیح نور حقیقی شیلوه

SHILOH TRUE LIGHT CHURCH OF CHRIST

منابع

1: جهان مذهبی ، ادیان در جوامع امروز

نوشته بوش رابرت و دیگران، -  ترجمه دکتر عبد الرحیم گواهی  -  ناشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی تهران چاپ اول 1374

2: آیین پروتستان

نوشته دانستن لسلی جی - ترجمه عبدالرحیم سلیمانی اردستانی ن - اشر موسسه آموزشی و پژوهش امام خمینی (ره) -  قم 1381

3: تاریخچه کلیسای کاتولیک 

 نوشته هیوز فیلیپ: - تهران – انتشارات کانون یوحنای رسول

4: سیر تحولی دینهای یهود و مسیح

فضایی یوسف -  ناشر موسسه مطبوعاتی عطایی  -  تهران چاپ اول 1361

5: تاریخ جامع ادیان

 نوشته ناس باپرجان  - ترجمه علی اصغر حکمت  - ناشر انتشارات علمی و فرهنگی  - تهران چاپ هشتم 1375

6: مسیحیت از آغاز تا عصر روشنگری

نوذری عزت الله -  ناشر نشر مرندیز

7: مسیح یهودی و فرجام جهان

ملال رضا: -  ترجمه قیس زعفرانی  - ناشر ملال  - تهارن 1382

8: اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری

وبرماکس  - مترجمان عبدالکریم رشیدیان و پریسا منوچهری کاشانی ن - اشر شرکت انتشارات علمی و فرهنگی -  تهران چاپ اول 1373

9: ورافشان (به زبان ارمنی)

آرداک مانوکیان -  نجلد سوم ناشر مولف -  تهران چاپ اول 1375

10: کلیساهای مسیحیان در ایران زمین

هویان آندرانیک -  ناشر معاونت فرهنگی و ارتباطات اداراه کل امور فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری -  تهران 1383

11: فرهنگ انگلیسی – فارسی

جییم سلیمان -  ناشر فرهنگ معاصر تهران -  چاپ نهم 1379

12: فرهنگ فرانسه – فارسی

کازیمیرسکی دوبیبرستین ن - اشر کتاب مرجع ت - هران چاپ اول 1362

هنر میناکاری

مشکل بتوان گفت از چه زمانی هنر میناکاری در ایران رواج گرفته است زیرا از روزگاران پیش از عهد صفویه (سده دهم هجری) نمونه هایی از میناکاری در دست نیست و از دوران صفوی هم نمونه های قابل ملاحظه ای بر جای نمانده است. لکن در دوران قاجار میناکاری به مقدار کم وجود داشته و اشیایی مانند سرقلیان و کوزه قلیان و کوزه و بادگیر قلیان را میناکاری می کرده اند. در دربار پادشاهان قاجار مخصوصاً ناصرالدین شاه که قلیان کشیدن از سرگرمی های او بوده قلیان های میناکاری شده وجود داشته است. همچنین در خانه های اشراف و بزرگان آن عصر نیز این قبیل اشیاء میناکاری شده موجود بوده است. اشیاء دیگری مانند کمربند ، آفتابه لگن ، انفیه دان ، گلابپاش ، گوشواره ، اشکدان و قوطی سیگار میناکاری شده نیز موجود است .

در کتاب "بررسی هنر ایران" اثر پروفسور ارثراپهام پوپ درباره ی هنر میناکاری چنین آمده است:

«مینا کاری هنر درخشان آتش و خاک است، با رنگ های پخته و درخشان که سابقه آن به 1500 سال پیش از میلاد می رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ی ششم تا چهارم پیش از میلاد و پس از سال 500 پیش از میلاد مشاهده می شود. هنر میناکاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته و یکی از نمونه های قدیمی آن درعهد صفویه توسط شاردن جهانگرد فرانسه ذکر شده است که قطعه ی مینایی از کارهای اصفهان بوده، مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل و بته به رنگ آبی کم رنگ و سبز و زرد و قرمز.»

در مورد سابقه ی هنر میناکاری در ایران لئوبرونستین و اروین مرگولیسErwin Margulies یادآور شده اند که سابقه این هنر در ایران به زمان اشکانیان و ساسانیان می رسد؛ ولی استفاده از آن در آغاز اسلام ، تا پیش از حکومت ایلخان مسلمان مغول ، غازان خان (694 تا 703 هجری) روشن نیست. پادشاه در مدت کوتاهی به علم شیمی دست یافت و بر خلاف پیشینیان که مبالغ هنگفتی در راه پیدا کردن اکسیر صرف می کردند ترجیح داد که دانش و مساعی خود را صرف هنر میناکاری نماید.

هنر میناکاری را می توان یکی از اختراعات خلاقه ی بشر دانست ؛ زیرا این هنر شامل فعل و انفعالهای پیچیده ایست که به هم ربط داده می شوند. از یک سوی عوامل ساده ای از قبیل سیلیکوم و مینیوم و پتاسیم و از سوی دیگر سنگ قیمتی که ترکیب آنها مینا را به وجود می آورد. از این رو این یک هنر آزمایشگاهی است و در حقیقت ماده ای است از ترکیب اکسیدهای فلزات که بر اثر حرارت، رنگ های مورد نظر را به دست می دهد در اختلاط با نمک به دست می آید در این عمل رنگ ها با درجه حرارت و طول زمان حرارت ارتباط زیاد پیدا می کند. بنابراین برای دسترسی به این پدیده هنری زیبا باید آتش و حرارت به دقت مراقبت و مهار شود. مینا که طبعاً شفاف است ، شفافیت بیشتر خود را از اکسید قلع به دست می آورد که ترکیبات آن از زمان های قدیم تا به امروز ثابت و بدون تغییر مانده است.

مؤلف کتاب «جغرافیای اصفهان» در سال 1294 هجری (1877 میلادی) درباره صنف میناکاران اصفهان می نویسد که میناکاری در اصفهان استادان معروف داشت ، مانند : آقاعلی فرزند آقاباقر نقاش که در فن نقاشی و مینا سازی همردیف پدرش بود و در اواخر سلطنت محمد شاه قاجار درگذشت (حدود 1264 هجری برابر با 1847 میلادی) و اینک برخی از نقاشان این زمان در هنر میناکاری هم استادی دارند و اگر به آنها سفارش کار مینا بشود مانند استادان مشهور گذشته از عهده ی انجام آن به خوبی بر می آیند و هم اکنون سرقلیانهای میناکاری خوبی ساخته می شود.

رواج صنعت میناکاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال 1310 شمسی است و مخصوصاً طی سی سال اخیر این صنعت به وسیله ی یکی از استادان هنرمند و بنام اصفهان آقای شکرالله صنیع زاده بسط و توسعه یافت و شاگردانی در این مکتب تربیت شدند که هر یک دریچه ی دیگری را برای هنر میناکاری گشودند.

تا جایی که هم اکنون حدود پانصد نفر استاد و کارگر به تهیه ی اشیاء مینائی اشتغال دارند. بیشتر اشیائی که میناسازان فعلی به بازار عرضه می کنند عبارت است از: گوشواره – سینه ریز – گلوبند – انگشتر – جعبه های بزرگ و کوچک آرایش زنانه – قوطی سیگار – جعبه های خاتمکاری و میناکاری – سرویس چای خوری مینا – شربت خوری مینا – حبابهای مینا کاری – بشقاب مینا – گلدان مینا به اندازه های مختلف – تابلوهای بزرگ و کوچک میناکاری که با هنرهای دیگر مانند طلاکاری و خاتم کاری و مینیاتور ترکیب می شود – کاسه قاب قدح میناکاری – قاب های عکس در اندازه های مختلف – زیر سیگاری مینا - پیپ مینا – آلبوم عکس – گلاب پاش مینا - پنکه سقفی – جار و چهلچراغ مینا ، درها و پنجره ها و ضریح های مینا کاری شده برای مقابر ائمه شیعه در کربلا و نجف و سامره و مشهد و قم و حضرت عبدالعظیم و اماکن متبرکه دیگر.

روی اشیاء طلایی و نقره ای هم می توان میناکاری کرد ولی اساساً میناکاری بر روی مس انجام می شود. برای فراهم آمدن مینا چند مرحله باید طی شود؛ به این ترتیب که ابتدا آن چیزی را که می خواهند میناکاری کنند به هر شکل و هر اندازه باید به وسیله مسگر ِ متخصص به شکل لازم در آید و پس از آن که ساخته شد استاد میناکار به آن لعاب سفید رنگ می دهد، معمولاً سه الی چهار بار لعاب داده می شود و در هر بار، شی ء ، به کوره می رود و حدود 700 درجه حرارت می بیند تا رنگ لعابش ثابت شود. بعد روی آن با رنگ های گوناگون نقاشی می شود. سپس شیء باز به کوره می رود و حدود 400 تا 500 درجه حرارت می بیند تا رنگها به صورت مطلوب درآید.

درگذشته که میناکاری رواج اندکی داشت ، رنگهایی که به کار می رفت مانند رنگ هایی که در صنعت قلمکار به کار می بردند، گیاهی یا معدنی بوده . ولی اکنون برای نقاشی ظروف و اشیاء مینایی از رنگ هایی شیمیایی استفاده می شود که معمولاً آنها را از آلمان وارد می کنند. رنگهایی که در میناکاری به کار می رود بر سه نوع است :

1- رنگهای گیاهی که در چیت سازی هم به کار می رود.

2- رنگهای معدنی که در نقاشی و میناکاری به کار می رفته .

3- رنگهای فلزی که روی مینا کار می کنند :

برای میناکاری در تهیه رنگ قرمز از طلا هم استفاده می شود. رنگ سبز مینا از مس و رنگ زرد آن از گل ماش به دست می آید. رنگ آبی و فیروزه ای از فلزات و رنگ سفید از رنگ مخصوص تهیه می شده است که در شهر سامره از شهرهای عراق نوع خوب آن را به دست می آورده اند.

چون میناکاری هنری است که طی سالیان اخیر رواج و رونق حاصل کرده ، استادان بزرگ آن هم در عصر پهلوی ظهور کرده اند، هم اکنون بزرگترین استاد میناکار اصفهان آقای شکر الله صنیع زاده است که از خاندان آقا نجف، نقاش معروف اصفهانی ( یک قرن پیش ) و نواده صنیع همایون است که او نیز از استادان مشهور در فن نقاشی به شمار می رفته و اینک نیز در خیابان چهار باغ اصفهان کارگاه و مغازه دارد و سفارشهای بزرگ و عمده میناکاری معمولاً به او داده می شود. از شاگردان بنام صنیع زاده که هم اکنون از استادان مشهور هستند باید از آقای غلامحسین فیض اللهی نام برد که در بازار سلطان اصفهان کارگاه و مغازه دارد و در زمینه طرح و آتشکاری که قسمت عمده صنعت مینا سازی است تخصص دارد. تهیه کنندگان میناهای متوسط برای عرضه کردن به مشتریانی که کارهای گران قیمت و ممتاز نمی خواهند هم در اصفهان زیادند و در طول خیابان چهارباغ و اطراف میدان نقش جهان عده ی زیادی از آنها به تهیه میناهای دست دوم و ارزان قیمت اشتغال دارند.

اینجا ایران است

جزایر سه گانه ایرانی

جزایر سه‌گانه ایرانی / کاریکاتور

بـررسی ارزش جهانـی پـول ایـران
از 300 سال پیـش تا به امـروز

منابع تاریخی نشان می دهند ارزش برابری پول ملی ایران با پول‌های معتبر جهانی در مقاطع تاریخی مختلف به این شرح بوده است :


* در زمان شاه طهماسب صفوی، یعنی در سده شانزدهم میلادی، واحد پول ایران "شاهی" بود و هر ۲۰۰ شاهی برابر با یک "تومان". طبق مندرجات سفرنامه جنکینسون، در آن زمان هر شاهی با یک شیلینگ انگلیس برابر بود. هر پوند استرلینگ برابر با ۲۰ شیلینگ است. بنابراین، یک تومان ایران برابر بود با ۱۰ پوند انگلیس. یعنی، ارزش پول ایران ده برابر پول انگلیس بود.


* در سده هیجدهم میلادی، ارزش تومان ایران به‌تدریج کاهش یافت و ارزش پوند انگلیس افزایش. در نیمه اوّل سده نوزدهم میلادی، یعنی در دوران سلطنت فتحعلی‌شاه و محمد شاه قاجار، دو پوند استرلینگ برابر با یک تومان ایران شد. در این زمان یک پوند برابر بود با ۲۵ فرانک فرانسه و ۱۰ روپیه هند. یعنی، یک تومان ایران برابر بود با ۵/ ۱۲ فرانک فرانسه. در همین زمان، یک تومان ایران با دو دلار و پنجاه سنت آمریکا برابر بود.


* پس از قحطی بزرگ ۱۲۸۸ ق. ارزش پول ایران سیر نزولی را آغاز کرد؛ با قتل ناصرالدین‌شاه (۱۸۹۳) این کاهش ادامه یافت و با انقلاب مشروطه (۱۹۰۵-۱۹۰۷) شدت گرفت. اندکی قبل از قتل ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۹۱ یک پوند استرلینگ برابر با ۵/ ۳۲ قران بود که، اندکی پس از قتل ناصرالدین‌شاه، در سال ۱۸۹۴ به ۵/ ۴۸ قران رسید. ده قران برابر با یک تومان بود. یعنی در اواخر سلطنت ناصرالدین‌شاه ارزش پوند بریتانیا ۲۵/ ۳ برابر تومان ایران و پس از قتل او، در زمان سلطنت مظفرالدین‌شاه، حدود ۸۵/ ۴ برابر تومان ایران شد.


* پس از انقلاب مشروطه یک پوند برابر با ۶۰ قران بود یعنی ارزش پوند انگلیس شش برابر تومان ایران شد. در اواخر سده نوزدهم و اوائل سده بیستم میلادی، تا جنگ اوّل جهانی، یک پوند انگلیس تقریباً برابر با ۵ دلار آمریکا بود. بنابراین، در دوران مظفرالدین‌شاه ارزش دلار آمریکا و تومان ایران تقریباً یکسان بود.


* در زمان سقوط رضا خان و ورود ارتش‌های متفقین به ایران (۱۳۲۰ ش.) دلار آمریکا تقریباً یک و نیم تومان ایران بود؛ یعنی با ۱۵ ریال می‌شد یک دلار خریداری کرد. در سال ۱۳۳۲، یعنی در اواخر دولت دکتر مصدق و زمان کودتای ۲۸ مرداد، یک دلار آمریکا معادل ۹۰ ریال ایران (۹ تومان) و یک پوند استرلینگ برابر با ۲۳ تومان بود. در پایان سلطنت محمدرضا پهلوی و در دوره ای که صادرات نفت خام در قله تاریخی قرار داشت، یک دلار آمریکا تقریباً ۷ تومان ایران و یک پوند انگلیس تقریباً ده تومان ایران ارزش داشت. در این زمان ارزش یک روبل شوروی حدود ده تومان ایران یعنی تقریباً برابر با پوند استرلینگ بود. یک فرانک فرانسه ۱۶ ریال و یک مارک آلمان غربی ۳۲ ریال ارزش داشت.


* امروزه پوند استرلینگ به نرخ رسمی دولتی حدود ۱۹۵۰ برابر تومان ایران و دلار آمریکا حدود ۱۲۲۶ برابر تومان ایران است در حالی که نرخ دلار در بازار آزاد ۱۸۵۰ تومان و قیمت پوند ۳۰۰۰ تومان می باشد. بجز دوره هایی که ایران شاهد جنگ و تجاوز نظامی بوده، سریع ترین سقوط ارزش پول ملی ایران در خرداد ۱۳۷۴ (زمان ریاست عادلی بر بانک مرکزی) و دی ۱۳۹۰ (زمان ریاست بهمنی بر بانک مرکزی) اتفاق افتاده است. بانک مرکزی طبق قانون، وظیفه حفظ ارزش پول ملی را به عهده دارد.