انسانهای نئاندرتال کماکان در ماه نخست سال میلادی جدید خبرساز بودند. در اینجا به دو مورد از یافتههای اخیر از ایتالیا و روسیه می پردازم. یکی از این موارد کشف شواهدی از صید صدف در کف دریای مدیترانه توسط نئاندرتالها و دیگری کشف یک سنت ابزارسازی در سیبری است که بسیار مشابه سنت اروپایی هم دوره آن است.
نئاندرتالها هم شیرجه می‌زدند
مدارک باستان‌شناسی منتشرشده در سالهای اخیر نشان میدهد که نئاندرتالها از منابع دریایی هم استفاده می‌کردند. صدف‌های دریایی یافت‌شده در سکونت‌گاه‌های این انسان در اروپا خصوصاً در اسپانیا و ایتالیا گواهی بر این مدعاست. آنها اغلب صدف مورد نیاز خود را از سواحل مدیترانه و اقیانوس گردآوری می‌کردند، اما کسی تصور نمی‌کرد که آنها شناگرهای ماهری باشند و بتوانند در آب‌های ساحلی شیرجه بزنند و صدف‌ها را از کف دریا گردآوری کنند. اخیراً مقاله‌ای در ژورنال «پلاس وان» منتشر شد که چنین قابلیتی را در نئاندرتالها تایید می‌کند (Villa et al 2020)). نتایج ارایه‌شده بر اساس بررسی مجدد مجموعهای از ابزارهای صدفی است که بیش از نیم قرن پیش در کاوش غار «موشرینی» در ساحل غربی شبه‌جزیره ایتالیا یافت شده است. سالیابی دندان حیوانات از لایه‌های حاوی ابزارهای صدفی قدمتی بین نود تا صد هزار سال پیش را نشان میدهد. «پاولا ویلا» و همکارانش با بررسی میکروسکوپی سطح بیش از صدوپنجاه قطعه صدف که اغلب آنها آثار روتوش یا استفاده در لبه دارند، متوجه شدند که شماری از صدف‌ها دارای سطحی تازه و بدون آثار ساییدگی شن‌های ساحلی هستند. این موضوع نشان میدهد که صدف نرم‌تنان دوکفه‌ای زمانی که زنده بوده‌اند، از کف دریا صید شده‌اند. صدف‌هایی که از ساحل دریا گردآوری می‌شوند، معمولاً دارای آثار خراش و ساییدگی حاصل از جابجایی توسط امواج در ساحل هستند و سطح بیرونی آنها اغلب مات است. اما در نمونههای کف دریا این سطوح اغلب براق هستند. با توجه به این مشاهدات، ویلا و همکارانش معتقدند که صدف‌ها از عمق دو تا چهار متری آب‌های ساحلی گردآوری شده‌اند. مهارت در شنا و غوطه‌وری لازمه دسترسی به این بخش‌های کف دریا بوده است و نئاندرتال‌های ساکن غار موشرینی می‌بایست چنین قابلیتی داشته باشند تا بتوانند به کف آب‌های ساحلی دسترسی پیدا کنند. این نرم‌تنان معمولاً در شن‌های کف دریا خود را پنهان می‌کنند و نئاندرتالها می‌بایست در حین شنا کف دریا را جست‌وجو می‌کردند تا بتوانند صدف‌ها را صید کنند. علاوه بر صدف‌ها، تعدادی سنگ پا در لایه‌های استقراری غار یافت شده‌اند که نخستین مدرک از کاربرد چنین سنگهای آذرینی در میان نئاندرتال‌هاست. هرچند کاربرد این سنگ پاها مشخص نیست، اما با توجه به سطح زبری که دارند شاید برای ساییدن استفاده می‌شده‌اند. علاوه بر این مدرک جدید از غار موشرینی، بررسی مجرای گوش جمجمه نئاندرتالها نشان داده که در برخی موارد توده‌ای استخوانی در مجرای گوش آنها رشد می‌کرده که معمولاً به علت تماس مکرر با آب سرد شکل می‌گیرد. این پدیده در شناگران حرفه‌ای امروز هم دیده میشود. به این ترتیب با هر کشف جدید باستان‌شناسان بیشتر به شباهت‌های رفتاری نئاندرتالها و انسانهای مدرن پی می‌برند؛ موضوعی که بسیاری از پژوهشگران تا مدت‌ها انکار می‌کردند و نئاندرتالها را ابتدایی و فاقد بسیاري از رفتارها و توانمندی‌های انسان مدرن می‌دانستند.
مهاجرت چند هزار کیلومتری نئاندرتالها
گروهی از پژوهشگران روسی، استرالیایی، لهستانی، آلمانی و کانادایی اخیراً نتایج مطالع جدیدی در منطقه آلتای سیبری را در «ژورنال آکادمی ملی علوم آمریکا» منتشر کردند که نشان از یک مهاجرت طولانی از شرق اروپا به جنوب سیبری در اواخر دوره پارینه سنگی میانی است (Kseniya et al 2020). شواهد یافت شده مربوط به غار «چاگیرسکایا» در کوههای آلتای در جنوب سیبری است. منطقه آلتای به علت یافتههای مهم آن خصوصاً غار «دنیسووا» طی سالهای اخیر همواره در صدر اخبار دیرین انسان‌شناسی و باستان‌شناسی بوده، اما غار چاگیرسکایا کمتر در رسانه‌ها مطرح بوده است. از حدود سیزده سال پیش که کاوش در این غار شروع شد، بیش از هفتاد قطعه از بقایای استخوان‌بندی نئاندرتالها و بیش از نود هزار دست ساخته سنگی آنها به همراه بقایای جانوران شکار شده در غار یافت شده است. سن‌سنجی ها نشان میدهد که غار حدوداً بین پنجاه تا شصت هزار سال پیش سکونتگاه نئاندرتالها بوده است. بررسی بقایای جانوری و دیرین‌محیطی نشان میدهد که ساکنان غار در محیط استپی سرد و خشک اطراف غار عمدتاً بیزون و اسب وحشی شکار می‌کردند.
موضوع جالب توجه درباره این غار وجود یک سنت ابزارسازی با خاستگاهی در مرکز و شرق اروپا است که «میکوکی» یا «کَیلمسر» گفته می شود. شاخصه این سنت ابزارسازیِ دوره پارینهسنگی میانی استفاده از فناوری دورویه و ساخت ابزارهایی با تراش دو رویه در یک یا دو لبه جانبی است. ابزارهای سنگی دوره پارینهسنگی میانی اغلب بصورت یک رویه شکل دهی و روتوش می‌شدند که بسیاری از آنها در گروه صنعت موستری جای می‌گیرند. اما سنت فناوری دورویه در برخی از مکانهای پارینهسنگی میانی خصوصاً در مرکز و شرق اروپا تا شمال قفقاز دیده می شود. پژوهشگران با توجه به شباهت فناوری دورویه در منطقه آلتای با سنت میکوکی اروپا معتقدند که نئاندرتال‌هایِ دارای سنت ابزارسازی میکوکی از شرق دریای سیاه و در پی گله‌های مهاجر اسب وحشی و گاو وحشی به سمت شرق حرکت کرده و بتدریج با عبور از شمال دریای کاسپی به منطقه آلتای رسیده‌اند. بنظر می‌رسد که شواهد ژنتیک از دو غار چایگرسکایا و دنیسووا چنین مهاجرتی را تایید کند. مدارک ژنتیک نشان میدهد که دو موج مهاجرتی انسان نئاندرتال به منطقه آلتای روی داده است. اولی در حدود یکصد هزار سال پیش رخ داده که شواهد آن در غار دنیسووا دیده میشود و دومی در حدود شصت هزار سال پیش اتفاق افتاده که میتوان آنرا در غار چایگرسکایا ردگیری کرد. نئاندرتال‌های چایگرسکایا از جنبه ژنتیک به جمعیت‌های نئاندرتال اروپایی شبیه هستند. مدارک باستان‌شناسی یافت شده در غار هم تلویحاً این ارتباط با جمعیت‌های اروپای نئاندرتال را تایید می‌کند. با توجه به تمامی این شواهد تیم پژوهشگران چاگیرسکایا معتقدند که نئاندرتالها در دومین مهاجرت خود طی فاصله پنجاه تا شصت هزار سال پیش سنت ابزارسازی میکوکی را با خود به جنوب سیبری آورده اند. علاوه بر این غار آثار سنت میکوکی در چند مکان دیگر از آلتای گزارش شده است.
منابع:
Kseniya A. Kolobova el al. 2020, "Archaeological evidence for two separate dispersals of Neanderthals into southern Siberia," PNAS. www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1918047117
Paola Villa, Sylvain Soriano, Luca Pollarolo, Carlo Smriglio, Mario Gaeta, Massimo D’Orazio, Jacopo Conforti, Carlo Tozzi. 2020. Neandertals on the beach: Use of marine resources at Grotta dei Moscerini (Latium, Italy). PLOS ONE, 15 (1): e0226690 DOI: 10.1371/journal.pone.022669
برای دریافت مقاله اینجا را ببینید
منبع: روزنامه شرق، صفحه علم، شماره 3658، سال هفدهم، پنج شنبه، 8 اسفند 1398
این صفحه مختص معرفی انتشارات شخصی در زمینه باستان‌شناسی پارینهسنگی ایران است. این انتشارات شامل مقاله، مصاحبه، خبر و معرفی کتاب است. برای انتشارات به سایر زبانها لطفا آکادمیا را ببینید.