مطالعات ایران
ایران کجاست و ایرانی کیست ؟مطالعات ایران
ایران کجاست و ایرانی کیست ؟تقسیم بندی اوستا
تحقیق از گارگین فتائی
1: گاهان ( سرودها(
سرود یکم اهونَوَدگاه ( یسنا – هات 34-28) - 89 بند
سرود دوم اشونَوَدگاه ( یسنا هات 46 – 43) - 66 بند
سرود سوم سِپَنتَّمدگاه ( یسنا هات 50 – 47) – 41 بند
سرود چهارم وّهوخَشترَگاه ( یسنا هات 51( - 22 بند
سرود پنجم وَهیشتووایَشت گاه ( یسنا هات 53( - 9 بند
2: یسنا ( ستایش به معنی اعم(
سرآغاز – 15 بند
یسنا – هات 1و2 – 30 بند
یسنا - هات 8 – 3 ( سروش درون) -113 بند
یسنا - هات 11 – 9 ( هوم یشت )- 71 بند
یسنا- - هات 12 ( هات خُستوئی یا اعتراف) - 9 بند
یسنا - هات 18 – 13 – 54 بند
یسنا - هات 21 – 19 ( بغان یشت ) – 31 بند
یسنا - هات 27 – 22 – 100 بند
یسن - ا هات 42 – 35 ( هفتن یشت بزرگ ) - 47 بند
یسنا – هات 52 – 8 بند
یسنا – هات 54 ( نماز ایریمن اشه ) 7 بند
یسنا – هات 56 – 55 – 12 بند
یسنا – هات 57 ( سروش یشت سر شب) – 13 کرده و 34 بند
یسنا – هات 72 – 58 – 206 بند
3: یشت ها ( ستایش به معنی خاص)
هوم یبشت – 33 بند
هفتن یشت کوچک – 15 بند
اردیبهشت یشت – 19 بند
خرداد یشت – 11 بند
آبان یشت – 133 بند و 30 فرگرد
خورشید یشت – 7 بند
ماه یشت – 7 بند
تیر یشت – 62 بند و 16 فرگرد
گوش یشت ( درواسپ یشت ) – 33 بند و 7 فرگرد
مهریشت – 146 – بند و 35 فرگرد
سروش یشت هادخت – 23 بند و 5 فرگرد
رشن یشت – 38 بند
فروردین یشت – 158 بند و 31 فرگرد
بهرام یشت – 64 یشت و 22 فرگرد
رام یشت – 57 بند و 11 فرگرد
دین یشت – 20 بند و 7 فرگرد
آرت یشت - 62 بند و 10 فرگرد
اشتاد یشت – 9 بند
زامیاد یشت ( کیان یشت ) – 96 بند – 14 فرگرد
هوم یشت – 2 بند
ونند یشت – 2 بند
4 هادُخت نَسَک
سه فرگرد و 53 بند
5: ویسپّرِد ( ستایش همهء بزرگان )
24 کرده و 107 بند
6: خرده اوستا ( اوستای کوچک )
سه نیایش آغازین – 1 بند
نیرنگ کَشتی بستن – 1 بند
سروش باژ – 5 بند
هوشبام – 5 بند
پنج نیایش - 79 بند
خورشید نیایش – 19 بند
مهر نیایش – 17 بند
ماه نیایش – 12 بند
ارداویسور بانو نیایش ( ( آبان نیایش) – 11 بند
آتش بهرام نیایش – 20 بند
پنج گاه – 56 بند
هاونگاه – 10 بند
رپیثوینگاه – 12 بند
اُزَیرینگاه – 11 بند
اَویسروسثریمگاه – 13بند
اَشهینگاه – 10بند
سی روزرهء کوچک – 30 بند
سی روزهء بزرگ – 30 بند
آفرینگاه دهمان – 13 بند
آفرینگاه گاهان – 6 بند
آفرینگان گَهّنبار – 19 بند
آفرینگان رپثوین – 10 بند
7: وندیداد ( قوانین بر ضد دیو)
22 فرگرد – 918 بند – 81 بخش
تقسیم بندی کلی
1: گاهان – 17 هات – 227 بند
2: یسنا – 55 هات – 725 بند
3:یشت ها – 21 یشت – 185 کرده – 957 بند
4: هادخت نسک – 3 فرگرد – 53 بند
5: ویسپرد – 24 کرده – 107 بند
6: خرده اوستا – 20 بخش – 255 بند
7: وندیداد – 22 فرگرد – 81 بخش – 918 بند
اوستا دارای 8 بخش و 160 قسمت یا جزء و 3245 بند است .
گات ها یا گاهان ، قدیمی ترین بخش اوستاست که گفته می شود سروده های زرتشت می باشند .
اوستای کهن شامل 21 نسک یا کتاب بوده او دارای 345700 واژه و زند یا تفسیر آن هم دارای 2094200 واژه بوده است
اوستای کنونی بر روی هم 83000 واژه دارد .
زبانی که اوستا به آن نگارش یافته زبان اوستائی نام دارد . این زبان دارای 49 حرف یا آوا بوده و الفبای آن از کامل ترین الفباهای جهان محسوب می شده است. . در اوستا تکرار جمله های و عبارات در بخش های مختلف آن بسیار دیده می شود و این خود نوعی نظم را به اوستا داده است .
ارتباط زرتشت با اهورا مزدا در اوستا به صورت همپرسی ( پرسش و پاسخ ) می باشد .
جنبه های گوناگونی از آئین مهر که آئین پیش از زرتشت ایرانیان بوده نیز در اوستا وجود دارد .
منبع: اوستا – گزارش سرودها و متن های کهن – گزارش و پژوهش از جلیل دوست خواه – انتشارات مروارید – چاپ سوم 1375
---------------------------------------------------------------------------------------------------------
اوستا و گاتاها
به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه بر نگذرد
نسک های اوستا کهن ترین و با ارزش ترین گنجینه ی زبان و فرهنگ ایران زمین است .
گاتاها کهن ترین سرود های ایرانی است که در میان یسنای اوستا است . یسنا دارای 72 ها یا هات (هایتی ، بخش) است که 17 های آن در برگیرنده ی گاتاها است . واژه ی یسنا به معنای ستایش و نیایش و جشن است . واژه ی " جشن " کنونی همین یسنای اوستایی است که در زبان سنسکریت هندی " یجنه " و در پهلوی ساسانی " یزشن " شده است .
گویند گاتاها سخنان و سرودهای خود زردشت است . آنچه در گاتاها درباره ی دین زردشتی و فرهنگ ایرانی یافت می شود با دیگر بخش های اوستا بسیار دگرگونه تر است .
گاتاها یا گاهان دربردارنده ی 5 گاه یا سرود است . گاتاها 17 هایتی و 238 بند و 896 پاره (بیت ، شعر) و 5560 واژه است . هر گاه یا گات به واژه ی نخستین همان گاه خوانده می شود .
از هات 28 تا 34 یسنا ، نخستین سرود گاهان است که اهنود گات (اَهونَ وَایتی) خوانده می شود .
دیگر سرودها اشتود گات (اوشتَ وَایتی ، دومین گات) از هات 43 تا 46 (4 هات) ، سپنتمد گات (سپِنتا مَئینیو ، سومین گات) از هات 47 تا 50 (4 هات) ، وهوخشتر گات (وُهوخَشَثرَ ، چهارمین گات) تنها هات 51 و وهیشتوایشت گات (وهیشتو ایشتی ، پنجمین گات) تنها هات 53 می باشند .
تنها نخستین گات است که نام آن از واژه ی آمده که امروزه از گاتاها بیرون است . اهون وَایتی در آغاز یسنای 27 بند 13 می باشد . یعنی یک بند پیش از آغاز گاتاها . و نام دیگر گاهان از نخستین واژه ی همان گاه گرفته شده است .
باید دانست که گاتاها چون از ارزش زیادی برخوردار بوده و آن را از خود زردشت می دانستند به نیکی نگه داری شده و از این رو گاتاهای کنونی با گاتاهای زمان ساسانیان بسیار نزدیک و یکسان است ، گرچه که دیگر بخش ها و نسک های اوستا به یک سوم کاهش یافته اند و نزدیک به دو سوم آن نابود شده است .
اینگونه ی پیداست که 5 سرود گاتاها در میان بخش هایی دیگری به نثر بوده اند که کامل کننده و توضیح دهنده ی آنها بوده است ، همچون بوستان سعدی . و از این رو وابستگی میان گاهان بسنده و روشن نیست .
زبان نامه ی اوستا اکنون اوستایی خوانده می شود که بسیار نزدیک به سنسکریت هندی و پارسی هخامنشی است ، و شاخه ای از ایرانی باستان است .
دبیره و خطی که برای نگارش اوستا بکار برده شده است دین دبیره (خط دین) خوانده می شود که بسیار ساده ولی کامل و دقیق است و یادگیری آن بسیار ساده و آسان است .
اکنون به نخستین بند از نخستین گات می پردازیم . (از دکتر آبتین ساسانفر)
برگردان پارسی آن از دکتر آبتین ساسانفر :
با نیایش و دست های برافراشته ، ای مزدا ، نخست یاری و پشتیبانی سپنتامینو (نفس پاک) را درخواست می کنم که همه ی کارها و کردارم هماهنگ با اشا (راستی) باشد ، بدان وسیله خرد وهومن و روان جهان را خشنود می کنی .
و برگردان استاد ابراهیم پورداود :
خواستارم در نماز با دست های بلند شده ، نخست ای مزدا رامش از برای همه ی آفرینش سپند مینو ، ای اردیبهشت (اشا ، آیین راستین) (و) اینکه خرد بهمن (یکی از امشاسپندان) را خشنود توانم ساخت و گوشورون (فرشته ی نگهبان جانداران سودمند) را .
----------------------------
سر‌چشمه ها :
گات ها ، نوشته ی استاد ابراهیم پورداود ، 1331 خورشیدی .
گاتاها ، نوشته ی دکتر آبتین ساسانفر ، نورزو 1383 خورشیدی .
http://pardiseparse.blogsky.com
----------------------------------------------------------------------------------------
اوستا نام کلی مجموعهٔ کهنترین نوشتار و سروده‌های ایرانیان است، که در واقع دانشنامهٔ ایرانیان بوده و در روزگار باستان بیست و یک نسک (کتاب) داشته و در شکل کنونی خود شامل پنج بخش است. بخش‌های اوستا عبارتند از: یَسنه که سخنان زرتشت موسوم به گاهان، در آن گنجانده شده، یشتها (سرودهای نیایشی)، وندیداد، ویسپرد و خرده‌اوستا.
|
|
معنای واژه
واژه اَوِستا که در خود کتاب نیامده به معنی دانش و شناخت است و با واژه «ودا»، نام کهنترین کتابِ دینی هندوان همریشه‌است. بر روی هم اوستا را می‌توان به معنی «آگاهی‌نامه» یا «دانش‌نامه» دانست که آن را مرجع نامه نیز می‌نامند.
ریشه‌های این واژه «ابستاگ» در فارسی میانه و «آپستاواکا» (ستایش خدا) در فارسی باستان است.
تاریخچه اوستا
بخش‌های اوستا در دوران مختلف توسط اشخاص متعدد تالیف شده‌است اما از آن میان فقط بخشی از سرودها از آنِ خود زرتشت است. مندرجات اوستا عبارتست از نیایشِ اهورا مزدا و امشاسپندان و دیگر ایزدان و مظاهر طبیعت و تکالیف انسان در جهان بهشت و دوزخ و داستان‌های ملی.
گویند پس از آنکه اسکندر مقدونی قصر سلطنتی ایران را آتش زد اوستا را نیز بسوخت. بلاش اشکانی فرمان داد تا اوستای پراکنده را از شهرهای ایران جمع کنند. اردشیر بابکان تنسر را مامور مرتب ساختن آن کرد. پسرش شاپور اول کار پدر را تعقیب نمود و در نهایت آنرا به همان شیوه کهن به بیست و یک نسک بخش کردند و نامها و شرحِ این نسک‌ها در کتابِ پهلوی دینکرد و کتابهای دیگر آمده است[۱]. نسکهای بیست و یک گانه اوستا به سه بهر بخش می‌شده‌است:
- نسکهای گاسانیک در دانش و کار مینوی.
- نسکهای داتیک در دانش و کار جهانی.
- نسکهای هاتک مانسریک در آگاهی از کردارهای میانِ جهانِ مینوی و جهانِ خاکی[۲].
اوستای امروزی شامل بخش‌های زیر است:
سروده‌های «یشت» (که به زرتشت نسبت داده می‌شوند، اما تقریبا به طور قطع می‌توان گفت که وی آنها را نسروده‌است) در اوستای جدید قرار دارند و گمان می‌رود که مربوط به دوره هخامنشی (۶۴۸ تا ۳۳۰ پیش از میلاد) هستند. «وندیداد» نیز که در اوستای جدید قرار دارد، احتمالاً دیرتر و در زمان پارت‌ها (۱۴۱ پیش از میلاد تا ۲۲۴ میلادی) سروده شده‌است. «ویسپرد» حاوی جدیدترین بخش اوستاست که به زبان فارسی میانه نوشته شده و به زمان عصر ساسانی (۲۲۶ تا ۶۵۱) میلادی) بر می‌گردد.
دست‌به‌دست‌شدن اولیه
گمان می‌رود که برخی از متون اوستا قبل از نوشته شدن قرن‌ها به صورت شفاهی نگاه داشته شده‌اند. «کتاب ارداویراف» که در قرن ۳ یا ۴ پس از میلاد تالیف شد، بیان می‌کند که گات‌ها و برخی از دیگر متون موجود در اوستا قبل از حمله اسکندر مقدونی به ایران موجود بوده‌اند. طبق نظر «شاترویهای آیران» کتابخانه کاخ در یک آتش سوزی توسط اسکندر مقدونی ویران شد. با این وجود، هیچ یک از این ادعاها را نمی‌توان تایید کرد؛ چرا که اگر این متون وجود داشته‌اند اکنون هیچ اثری از آنها نیست. اما راسموس کریستین راسک نتیجه گیری کرد که این متون باید باقیمانده یک ادبیات بسیار بزرگ باشند، همان گونه که پلینی بزرگ در اثر خود به نام «تاریخ طبیعی (پلینی)» یک موبد ازمیری را توصیف می‌کند که در قرن سوم قبل از میلاد «دو میلیون از قطعه سروده‌های زرتشت را تفسیر می‌کرد». همان طور که پیتر کلارک در «دین زرتشت، آشنایی با یک مکتب باستانی» (۱۹۹۸، برایتون) خاطر نشان می‌سازد که اگر «گات‌ها» و متون کهن تر «یسنا» فقط به طور شفاهی دست به دست می‌شده‌اند، احتمال حفظ کیفیت زبان قدیمی آنها وجود نداشته‌است.
ویرایش بعدی
طبق «دینکرد» که یک اثر نیمه مذهبی مربوط به قرن ۹ است، شاه ولخش (گمان می‌رود که ولگاسس چهارم شاه پارتی بوده که در سال‌های ۱۴۷ تا ۱۹۱
میلادی حکومت می‌کرده) تلاش کرد که متون مقدس را گرد آوری و تنظیم کند.
چیزی از نتایج این کار (در صورت انجان شدن) باقی نمانده‌است. در قرن سوم
میلادی امپراتور ساسانیان با نام اردشیر اول (۲۲۶ تا ۲۴۱ میلادی) به موبد بزرگ خود تنسر فرمان داد که متون دینی را جمع آوری کند. طبق نظر دینکرد
نتایج کار تنسر یک مجموعه ۲۱ جلدی به زبان اوستایی (نه به زبان اوستایی
گاتایی اصلی) به نام «نسک»ها بود که از ۳۴۸ فصل و تقریبا ۵/۳ میلیون کلمه
تشکیل می‌شد.
آخرین ویرایش در زمان شاپوردوم (۳۰۹ تا ۳۷۹) انجام شد.
متفکران اروپایی
متون اوستا نسبتاً دیر به دست متفکران اروپایی رسید. آبراهام آنکوئتیل – دوپرون در سال ۱۷۵۵ به شرق هند سفر کرد و این متون را در جوامع پارسی بدست آورد. او در سال ۱۷۷۱ این متون را براساس یک ترجمه به زبان فارسی نو توسط یک موبد پارسی به زبان فرانسوی منتشر کرد. راسموس راسک در دیدار از بمبئی (مومبای کنونی) در سال ۱۸۲۰ چندین دست نوشته از اوستا را جمع آوری کرد و برای اولین بار با بررسی زبان اوستایی به این نتیجه رسید که این متون باید باقیمانده یک مجموعه بزرگ از متون مقدس پارس باستان و بلخ ([تازی‌ها) باشند. متونی که راسک آن را جمع آوری کرد، اکنون در کتابخانه دانشگاه کپنهاک قرار دارند. دست نوشته‌های دیگر در خانه هند شرقی و موزه بریتانیا در لندن، کتابخانه بودلیان در آکسفورد و در کتابخانه دانشگاه‌های مختلف پاریس نگهداری می‌شوند.
زند
واژه «زند» یا "Zend" (به معنای «تفسیر» یا «ترجمه») به آخرین متمم‌های متون پهلوی به زبان فارسی میانه و پازند اطلاق می‌شود. این تفسیرها که مربوط به اوایل دوره ساسانیان هستند، برای استفاده متون مذهبی نوشته نشدند؛ بلکه برای آموزش‌های مذهبی به عموم (که به زبان اوستایی تلکم نمی‌کردند) مورد استفاده قرار گرفتند. در مقابل متون اوستا به عنوان متون مقدس باقی ماندند و به زبان اوستایی (که یک زبان مقدس تلقی می‌شد) خوانده می‌شدند. استفاده از عبارت «زند–اوستا» برای اشاره به اوستا یا بکار گیری واژه «زند» به عنوان نام یک زبان یا متن، اشتباهاتی هستند که اخیرا متداول شده‌اند. در سال ۱۷۵۹ آنکوئتیل – دوپرون گزارش داد که به او گفته شده که «زند» نام زبان نوشته‌های باستانی تر است. سر ویلیام جونز در سومین اثر برجسته خود که در سال ۱۷۸۹ منتشر شد از گفتگویی با یک کشیش هندو یاد می‌کند که به او گفته بود:
| « | زند، نام متون مقدس و اوستا، نام زبان است | » |
این سرگشتگی در بین متفکران غربی بسیار رایج شد و «زند – اوستا» هنوز هم در مواردی به متون کهن تر اطلاق می‌شود (هرچند نادرست است). اثر اولیه راسک با عنوان «بحثی درباره اعتبار زبان زند» (بمبئی، ۱۸۲۱) در این سرگشتگی نقش دارد. کتاب وسترگارد با عنوان «زنداوستا یا کتابهای مذهبی زرتشتیان» (کپنهاک ۵۴- ۱۸۲۵) فقط این اشتباه را ترویج کرد.
ساختار و محتوا
اوستای امروزی از منابع مختلفی گرد آوری شده‌است و بخش‌های مختلف آن مربوط به زمان‌های مختلفی است و ویژگی‌های آنها تفاوت زیادی با هم دارد. «نسک»های ۲۱ گانه منعکس کننده ساختار ۲۱ کلمه‌ای نیایش «آهونا وایریا» هستند: هریک از سه خط این مناجات از هفت کلمه تشکیل شده‌است. براین اساس «نسک»ها به سه گروه تقسیم می‌شوند که هر گروه هفت جلد دارد. برای هر جلد یکی از کلمات نیایش در نظر گرفته شده بود که موقعیت نسبی آن را نسبت به جلدهای دیگر نشان می‌داد. امروزه چیزی در حدود یک چهارم متن «نسک»ها باقی مانده‌است. محتوای اوستا (یعنی محتوای «نسک»ها به همراه متمم‌هایی از دیگر متون (نیمه مذهبی) به طور کلی به پنج دسته تقسیم می‌شود. این تقسیم بندی موضوعی است (گرچه سازماندهی «نسک»ها اینگونه نیست) و اصلاً ثابت یا استاندارد نمی‌باشد. برخی از متفکرین ترجیح می‌دهند که این پنج دسته را در دو گروه عبادی و عمومی قرار دهند. این متون به دوزبان نوشته شده‌اند: متون کهن تر به زبان اوستایی (کهنترین زبانی که به عنوان زبان هندو- ایرانی ذکر شده و با سانسکریت ارتباط نزدیکی دارد) و متون جدیدتر به زبان پارسی میانه و خط پهلوی.
یسنا
«یسنا» (پارسی میانه «yazišn» «عبادت، خیرات»، هم ریشه «سانسکریت yajña») مجموعه عبادی اصلی است. این مجموعه از ۷۲ قسمت به نام «هات» یا «ها» تشکیل شده‌است. ۷۲نخ از پشم گوسفند در «کستی» (نخ مقدس که زرتشتیان آن را می‌پوشند) نشان دهنده این قسمت‌ها هستند.«یسنا» شامل همه ۲۱ «نسک» است (جلد هفتم و آخر در گروه سوم و آخر) که به نوبه خود شامل «گات‌ها» (کهنترین و مقدس‌ترین بخش اوستا) است و گمان می‌رود که توسط خود زرتشت سروده شده‌است. ساختار «گات‌ها» توسط «یسناهپتانگ هات» («یسنا» «هفت فصل») قطع شده که فصل‌های ۳۵ تا ۴۲ «یسنا» را تشکیل می‌دهد و تقریبا عمر آن به اندازه «گات‌ها» است و شامل نیایش وسروده‌هایی در مدح خدای اعلی، اهورامزدا، فرشتگان، آتش، آب و زمین است. گرچه «یسنا» به صورت منثور نوشته شده‌است، ساختار آن زمانی موزون بوده‌است. شش «نسک» از اولین گروه «نسک»ها نیز که تفسیر «گات‌ها» است، به دسته «یسنا» تعلق دارد.
ویسپرد
«ویسپرد» (فارسی میانه «vîspe ratavo»، «همه پروردگاران») مجموعه‌ای از متمم‌های «یسنا» است. «ویسپرد» به ۲۳ «کردا» (قسمت‌ها، مفرد: کردو) تقسیم می‌شود که به توصیف فرشتگان و عبادت آنها می‌پردازد.
یشت
«یشت»ها («yešti»، «عبادت با ستایش») که ۷۲ تا هستند، سروده‌هایی در ستایش مزدا اهورا و ایزدان(فرشتگان موکل مزدا بر امور جهان) مختلف هستند. این سروده‌ها منبع مهمی برای اسطوره‌شناسی ایرانی به شمار می‌روند و فردوسی در شاهنامه خود ازآنها به بزرگی یاد کرده‌است. از میان ایزدانی که «یشت»های خاصی به آن اختصاص یافته می‌توان به «اردویسورا آناهیتا» (ایزد موکل بر آب‌ها)، «تیشتریا» (ایزد باران)، «میترا» (ایزد موکل بر عهد و پیمان)، «فراوشی» (روح‌های نیکان)، «ورثرغنه» (ایزد جنگاوری و پیروزی) اشاره کرد. ساختار بخش اعظم «یشت»ها موزون است و برخی از سروده‌ها ویژگی‌های ادبی قابل توجهی دارند که در دیگر متون اوستا رایج نیست.
وندیداد
«وندیداد» (تحریف شده واژه اوستایی «Vî-Daêvô-Dāta»، «علیه شیاطین») جلوهای مختلف ارواح شیطانی و راه‌های غلبه بر آنها را برمی شمرد. «وندیداد» شامل همه ۱۹ «نسک» است و تنها «نسکی» است که به طور کامل از زمان ساسانیان باقی مانده‌است. این متن شامل ۲۲ «فرگرد» است که به صورت بحث بین اهورامزدا و زرتشت سازماندهی شده‌اند. اولین «فرگرد» یک دوگانه اعتقاد به وجود است که پس از آن توصیف یک زمستان ویرانگر برروی خطوط سیل آمده‌است. «فرگرد» دوم افسانه «ییما» (جمشید) را بازگو می‌کند. «فرگرد»های دیگر بیشتر به بهداشت (به ویژه پرهیز از مرده) (فرگرد ۳، ۵، ۶، ۷، ۸، ۹، ۱۰، ۱۶، ۱۷، ۱۹) و نیز بیماری‌ها و راه‌های مقابله با آنها (فرگرد ۷، ۱۰، ۱۱، ۱۳، ۲۰، ۲۱، ۲۲) می‌پردازند. «فرگرد»های ۴ و ۵ درباره شأن ثروت، کمک به دیگران، ازدواج و کارکردن و قبح رفتار غیر قابل قبول اجتماعی مانند اهانت و عهدشکنی بحث می‌کنند و کفاره‌های لازم برای پیمان‌شکنی و گناهان دیگر را مشخص می‌نمایند. «وندیداد» یک مجموعه از احکام و فرامین حکومتی است (نه دستور العمل عبادی) و در احکام آن تا حدودی نسبیت اخلاقی دیده می‌شود. بخش‌های مختلف «وندیداد» ویژگی‌ها و عمر بسیار متفاوتی دارند. بخشی از بخش‌ها جوان ترند، اما بخش اعظم آن بسیار کهن است و به عقیدهٔ بسیاری، جزو منابع کهن پیش از زمان زرتشت می‌باشد که در هزاره‌های بعد و در زمان اشکانیان یا ساسانیان به مجموعه کتب مقدس مذهبی به اشتباه افزوده شد و پس از اسلام رفته رفته از اهمیت آن کاسته شد تا آنجا که دیگر نمی‌توان آنرا از کتب مذهبی زرتشتی شمرد و از باب اسطوره‌شناسی و تاریخی فقط می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد.
محتویات دیگر
همه محتویات اوستا که در چهار دسته فوق بیان نشدند، در پنج دسته دیگر قرار می‌گیرند. این دسته بندی دارای نام نیست و عموماً شامل متون و مناجات‌های کوتاه تر (مانند «خرده اوستا» (عنوان بعدی)) پنج «نیایش» (عبادت و ستایش خورشید، ماه، میترا، آب و آتش)، «سی روزه» و «آفرینگان» (دعاهای خیر) است.
خرده‌اوستا
«خرده اوستا» (به معنای «اوستای خلاصه شده» یا «گلچینی از دعاهای اوستا») گزیده‌ای از متون «یسنا»، «ویسپرد»، «یشت» و متن‌های کوتاه و دعاهای مختصری مانند پنج «نیایش» است. این مجموعه به عنوان کتاب دعا برای استفاده روزانه در نظر گرفته شده‌است. باور بر آنست که این رساله را موبد آذر پاد ماراسپندان در زمان ساسانیان به عنوان رساله‌ای مذهبی به نگارش در آورد. شامل مجموعه‌ای از ادعیه‌است.
گویش اوستا
زبانی که اوستا به آن نوشته شده به سببِ وجودِ نامِ اوستا، زبان اوستایی نامیده شده‌است. اوستا به دو گویش نوشته شده‌است. گویشی که گاهان یعنی سخنان خود زرتشت بدان نوشته‌شده و گویشی که بخش‌های دیگر اوستا را بدان نوشته‌اند. گویش نخست را گویش گاهانی و گویش دوم را گویش جدید نامیده‌اند. اوستای امروزی حدود یک سوم اوستای دورهٔ ساسانی است. اوستای دورهٔ ساسانی بیست‌ویک نسک داشته‌است.
اوستای کهن
کتاب اوستایی که به امروز رسیده‌است، از نظر زمانی به سه بخش متفاوت تقسیم می‌شود:
- بخش یکم شامل «اوستای کهن» که مضامین آن از نظر زمانی متعلق به روزگار پیش از زرتشت (پیش از حدود دو هزار و هشتصد سال پیش) است؛ اما نگارش آن متعلق به عصرهای پس از زرتشت است و هنگام این نگارش و بازنویسی دگرباره، تا اندازه‌ای مضامین و باورهای جدیدتر را به متن‌های کهن اضافه کرده‌اند.
- بخش دومِ اوستا از نظر زمانی شامل «گات‌ها» است که سروده‌های مینوی شخص زرتشت به شمار می‌رود که هر چند از نظر مضمون پس از اوستای کهن سروده شده است؛ اما از نگاه زبان و نگارش، کهنترین بخش اوستای موجود است.
- بخش سوم اوستا از نظر زمانی شامل یسنا، یشت‌های جدید، ویسپرد، وندیداد و خرده اوستا است که همگی جزو اوستای نو به حساب می‌آیند. اما بسیاری از مضامین همین بخش‌های جدید نیز برگرفته و اقتباس شده از باورها و نوشتارهای کهن است؛ اما این آمیختگی به حدی است که امکان تفکیک را امکان‌پذیر نمی‌سازد. به عنوان نمونه می‌توان از داستان جمشید در وندیداد نام برد که یکی از کهنترین داستان‌ها و باورها و نوشتارهای ایرانیان است، اما شکل نگارشی کهن آن کاملا دگرگون شده و تغییر اساسی یافته‌است.
منابع
- اوستا، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، صفحه ۹۳۲
- اوستای کهن (متن کامل)، گزارش و پژوهش رضا مرادی غیاث آبادی، چاپ ۱۳۸۲، صفحه ۹ تا ۱۲
- کتاب زبان فارسی و سرگذشت آن، نوشتهٔ دکتر محسن ابوالقاسمی
- دایره‌المعارف کاتولیک (این مقاله دارای متونی از دایره‌المعارف کاتولیک است که در دامنهٔ عمومی قرار دارند)
